కల్హారుడు

ఆదరణ ఉన్నా తెర మరుగయిన కవుల్లో కల్హారుడు ఒకరు. ఈయన పండితులకి ప్రసిద్ధమయిన కాశ్మీర దేశపు సంస్కృత పండితుడు. పన్నెండు - పదమూడవ శతాబ్దపు కవి అని వినికిడి. కాంతా కళ్యాణ కాంత ప్రహసనం అనే హాస్య భరితమయిన ప్రహసనాన్ని (గాథని) రచించి భోజుని కాలంలో ఎన్నో సత్కారాలు పొందినా మన దురదృష్టవశాత్తూ కవి సంబంధిత విషయాలూ, కవి వ్రాసిన ప్రహసనమూ కూడా అందుబాటులో లేవు. భోజుని ఆస్థాన కవులలో మనకి బాగా వినిపించే పేర్లు కాళిదాసు, భవభూతి, దండి మాత్రమే అయినా కల్హారుని పేరు కొన్ని భోజ రాజుని కథల ద్వారా వినిపించటం వలన ఆయన ఉనికి తెలుస్తోంది. అలా నేను విన్న కల్హారుని కథని ఈ టపా ద్వారా చెప్పదలచాను. ఆయన రచనలు, పద్యాలు మనం వినకపోయినా, చదవకపోయినా ఈ కథ ద్వారా ఆయన రచనా శైలి, ప్రతిభ, చమత్కార పద ప్రయోగాలు మనం గుర్తించవచ్చును. 

ఒకరోజు భోజుడు, కాళిదాసు., మొదలయిన మహాకవులందరికీ ధనాన్ని ఇస్తున్నాడని విని పుట్టుకతో నిరుపేద అయిన కల్హారుడు కూడా ధారానగారానికి బహుమానాన్ని అందుకోవాలని వచ్చి తన పేరుని నమోదు చేసుకుంటాడు. తన కంటే ముందు వెళ్ళిన కవులు విశేషమయిన సన్మానాలతో, బహుమతులతో తిరిగి వస్తుండటం గమనించి ఈయనకి అసలు లోపల ఏమి జరుగుతోందో చూడాలన్న ఉత్సుకతో ఈయన వంతు వచ్చేవరకూ ఆగలేక ప్రేక్షకుల వరుసలో కూర్చుని సభను తిలకించి వచ్చేవాడు. ఈయన వంతు వచ్చేసరికి కొన్నాళ్ళు పడుతుందని బాధపడుతుండగా ఒక దురాలోచన కలిగింది. అదేమిటంటే రాజాస్థానం మొత్తం బంగారమే కనుక కనీసం ఒక్క చెంబయినా దొంగిలిస్తే ఈ జీవితానికి సరిపోతుంది అని అనిపించింది. ఇహ ఆలస్యం చేయక ఆ రోజునే పొద్దుపోయాక, ఉద్యానవనం ద్వారా సైనికుల కళ్ళు గప్పి మెల్లగా భోజుని శయన మందిరానికి వెళ్ళాడు. 

ఆయన మందిరంలో అంతగా కాపలా లేకపోవటంతో, ఎలాగో రాజు వచ్చేముందు ఆహ్వాన సూచకంగా పెద్దగా గంటల మోత ఉంటుంది కనుక ఈ లోపు తను వచ్చిన కార్యాన్ని పూర్తి చెయ్యాలని రాజు గారి బీరువాని తెరిచాడు. తెరవగానే కళ్ళు చెదిరిపోయేలా ఉండే చక్కని వజ్రాల హారం కంట పడింది. దానిని తీసుకుని తన సంచీలో వేసుకుందామనుకోగా"బంగారు హారాన్ని దొంగిలిస్తే పది జన్మల పాటు మూగవాడై పుడతాడు" అనే అర్థమున్న శ్లోకం గుర్తుకువచ్చి నోరుంటేనే కదా నాలుగు రాళ్ళు సంపాదించుకునేది అనుకుని హారాన్ని వదిలేసాడు. బీరువా పై అరలో చేయి పెట్టగా రత్నాలు పొదిగిన వడ్డాణం తగిలింది. దానిని తీసుకుందామంటే "బంగారు వడ్డాణాన్ని దొంగిలిస్తే ఎనిమిది జన్మలు అవిటివాడై జీవిస్తాడు" అనే అర్థమున్న శ్లోకం గుర్తుకొచ్చి కాలూ చేయీ లేకపోతే కైలాసం కూడా నరకమే అనుకొని దానిని కూడా వదిలేసాడు. ప్రక్కకు చూడగా బంగారు తీగతో చుట్టిన మేలి ముత్యాల దండలు కనిపించాయి. వాటిని తీసుకోబోతుండగా"రాజుగారి ముత్యాల హారాన్ని దొంగిలిస్తే ఆరు జన్మలు కళ్ళు లేని వాడిగా పుడతాడు" అనే అర్థమున్న శ్లోకం గుర్తుకొచ్చి నేత్రం లేనిదే జీవయాత్ర లేదు అనుకుని దానిని కూడా వదిలేసాడు. ఇలా ఏ వస్తువు తీసినా ఏదో ఒక శ్లోకం గుర్తుకు రావడమూ తను ఆ ఆలోచన విరమించుకోవడమూ గమనించి అట్టే సమయాన్ని వృధా చేయకూడదని తను ఎప్పటినుంచో కలవరిస్తున్న బంగారు చెంబుని తీసుకుని బయలుదేరబోయాడు.

ఇంతలో దివాణంలో గంటలు మ్రోగాయి అంటే రాజుగారు శయన మందిరానికి వచ్చేస్తున్నారు, ఈ శ్లోకాల కారణంగా ఎంత సమయం వృధా అయ్యింది అనుకుని పట్టుబడితే శిక్ష దారుణంగా ఉంటుంది అని భయపడుతూ రాజుగారి బంగారు మంచం క్రింద నక్కి కూర్చున్నాడు కల్హారుడు. మంచం మీద పరచిన దుప్పటీ నాలుగు వైపులకీ నేలకు ఆనేలా వేయటం వలన అతనికి ఒక గదిలో ఉన్నట్టనిపించి భయపడుతూనే నిద్రలోకి జారుకున్నాడు. తెల్లవారేసరికి గంటలు మ్రోగడంతో ఈయన నిద్ర మత్తు వదిలింది. కిటికీలన్నీ తెరిచి కర్పూర హారతులిచ్చి, వందిమాగధులు భోజుని గొప్పదనాన్ని పొగుడుతుండగా, కిటికీలోంచి ఏనుగుల ఘీంకారాలూ, గుఱ్ఱాల సకిలింపులూ వినేసరికి కవితా ప్రియుడైన భోజునికి ఆనందంతో కవిత్వం వచ్చింది.

 

చేతోహరా యువతయ స్సుహృదోƨనుకూలాః

స ద్బాంధవాః ప్రణయ గర్భగిర శ్చ భృత్యాః

గర్జంతి దంతినివహా స్తరలా స్తురంగాః

......................................................

అంటూ అక్కడ పరిస్థితినీ, కోలాహలాన్నీ కళ్ళకు కట్టినట్టు వర్ణించి ఆఖరి పాదం ఎలా చెప్పి పూర్తి చేయాలా అని ఆలోచనలో పడ్డాడు భోజుడు. 

 

కవిత్వానికి బహుమానం ఇచ్చే భోజుడు ఇలా ఆగిపోయేసరికి ఏమీ ఆలోచించకుండా, తోసుకోస్తున్న కవిత్వాన్ని ఆపుకోకుండా మంచం క్రిందనుంచే

సంమోలనే నయనయో ర్న హి కించి దస్తి (అంటే ఇన్ని భోగాలూ, సంపదలూ అన్నీ కూడా కన్నుమూస్తే ఏవీ ఉండవు) అని పూరించాడు. వేదాంతంతో కూడిన చక్కని కవిత్వం, పైగా ఎలా ముగించాలా అని ఆలోచిస్తున్న శ్లోకం ఇంత చక్కగా చెప్పినతనిని అభినందించాలని మంచం క్రిందకి చూసాడు. కల్హారుడికి మాత్రం శ్లోకాలు వచ్చిన కారణంగా దొంగను కాలేకపోయాను, అలానే కవిత్వం వచ్చిన కారణంగా పట్టుబడిపోయాను అని బాధపడుతూ బయటకి వచ్చి తను దొంగిలించిన చెంబుతో సహా నమస్కరించాడు. భోజుడు మంచం దిగి కల్హారుడిని ఆనందంతో కౌగలించుకుని మొత్తం శ్లోకంలోని ప్రతీ అక్షరానికీ లక్ష చొప్పున బహుమతిని ఇచ్చాడు. అక్షరలక్షలు అనే మాట భోజుని నుంచి వచ్చినదే.

 

కల్హారుడిని సన్మానించాక భోజుడు చెంబు దొంగిలించటం వెనుక ఉన్న కథని అడిగాడు. అప్పుడు ఆయన 

 

గ తానుగతికో లోకః న లోకః పరమార్ధికః

గుప్త స్సైకతలింగేన నష్ట మ్మే తామ్రభాజనం

 

అంటూ పద్య రూపంలో గతాన్ని వివరించాడు. ఒకసారి పర్వదినం నాడు గంగా నదిలో స్నానం చేద్దామని నాకున్న పెద్ద ఆస్తి అయిన నా రాగిచెంబును వెంట తీసుకెళ్ళాను. జనాలు ఎక్కువగా ఉండటం వలన నా చెంబు పోతుందేమో (స్నానాంతరం జపం చేసుకునేటప్పుడు అడ్డం) అని ఏవేవో మంత్రాలు చదువుతూ ఒడ్డున బోర్లించి దాని మీద ఇసుకతో శివలింగాకారాన్ని చేసి మొదట్లో రెండు పువ్వులు కూడా వేశాను. ఇహ భయం లేదనుకుని నదిలో దిగి స్నానం చేసి సంధ్య వార్చి జపం ముగించుకుని ఒడ్డున చూస్తే అక్కడ పలు వరుసలలో అన్నీ సైకత శివలింగాలే ఉన్నాయి. కవీ, పండితుడూ, బ్రాహ్మణుడూ అయిన నేను అలా చేయటం వలన అలా చేయాలని ఏ వేదంలోనో, శాస్త్రంలోనో చెప్పారేమో! నదిలో స్నానం చేసే ముందు అందరూ అలానే చెయ్యాలి కాబోసు అనుకుంటూ అందరూ అదే పని చేయటం వలన బోలెడు లింగాలు ప్రత్యక్షమయ్యాయి. ఇహ తరువాత ఏం చెయ్యాలా అనుకుంటూ అందరూ నన్నే చూస్తున్నారు పైగా వాటన్నిటిలో నా చెంబు ఏదో తెలియక మదనపడుతుండగా చేసేది లేక ఏవో మంత్రాలు చదువుతూ (సంబంధం లేకపోయినా సరే!) ఒక శివలింగాన్ని చేతితో చితిపాను. నా ఉద్దేశ్యం ఆ లింగంలో నా చెంబు ఉండచ్చు అని కానీ అది నా చెంబులింగం కాదు. (చెంబులింగం అనే పదం ఈయన ద్వారానే లోకానికి వచ్చింది). అది చూసి అందరూ చెంబులింగాలని చిదిపారు. ఎవరికీ ఏ చెంబులు దొరికాయో కానీ నా చెంబు మాత్రం గంగపాలయ్యింది (గంగా నదీ ఒడ్డున దొంగలపాలయ్యింది అని అర్థం! ఈ పదం కూడా ఈయన ద్వారానే లోకానికి వచ్చింది) అని చెప్పాడు కల్హారుడు. ఈ కథను విన్న భోజుడు మరింత సంతోషించి కల్హారుడు దోచుకున్న చెంబుతో పాటు మరొక బంగారు చెంబుని కూడా ఇచ్చి పంపించాడుట. 

 

ఈ కథ ద్వారా, ఆయన పరిచయం చేసిన చెంబులింగం, గంగపాలయ్యింది అనే పదాల ద్వారా కల్హారుడు మనందరి మధ్యన ఉన్నా ఆయనని మాత్రం తలుచుకోము! ఈయన గురించి నాకు తెలిసినవి చెప్పాను మరింత సమాచారం ఎవరి వద్దనయినా ఉంటే తప్పక తెలియచేయగలరు!